در طراحی اتاق سرور چه نکاتی باید رعایت شود؟

در دنیای فناوری اطلاعات، اتاق سرور به عنوان قلب تپنده‌ی سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ شناخته می‌شود. طراحی مناسب و کارآمد اتاق سرور، نه تنها به بهره‌وری و امنیت داده‌ها کمک می‌کند، بلکه در طولانی مدت، هزینه‌ها را کاهش داده و پایداری سیستم‌ها را تضمین می‌کند. در این مقاله قصد داریم تا به بررسی نکات کلیدی در طراحی اتاق سرور بپردازیم.

اتاق سرور یا سرور روم چیست؟

از اتاق سرور یا سرور روم برای نگهداری، عملیات و مدیریت تجهیزات شبکه و کامپیوتری مانند سرورها، سوئیچ‌ها، روترها و سیستم‌های ذخیره‌سازی داده‌ها استفاده می‌شود. سرور روم به گونه‌ای طراحی می‌شود که شرایط محیطی ایده‌آلی مانند دمای مناسب، رطوبت کنترل شده و سیستم‌های تهویه مطبوع را برای حفظ و عملکرد بهینه تجهیزات فراهم آورد. 

علاوه بر این، اتاق سرور معمولاً با سیستم‌های امنیتی مانند کنترل دسترسی و سیستم‌های نظارتی مجهز می‌شود تا از داده‌ها و تجهیزات در برابر دسترسی‌های غیرمجاز و خطرات فیزیکی محافظت کند. اهمیت اتاق سرور در یک سازمان به قدری زیاد است که اغلب به عنوان قلب فناوری اطلاعات در آن سازمان در نظر گرفته می‌شود، چرا که عملکرد آن تأثیر مستقیمی بر روی کارایی، امنیت و قابلیت اطمینان شبکه و فناوری اطلاعات آن سازمان دارد.

در اتاق سرور از چه تجهیزاتی استفاده می شود؟

در اتاق سرور، مجموعه‌ای از تجهیزات حیاتی و تخصصی به کار گرفته می‌شود که هر یک نقش مهمی در پشتیبانی و عملکرد شبکه و سیستم‌های کامپیوتری سازمان دارند. مهم‌ترین این تجهیزات عبارتند از سرورها، که وظیفه پردازش داده‌ها، هاستینگ برنامه‌ها و خدمات شبکه را بر عهده دارند. 

رک‌های سرور نیز برای نگهداری و سازماندهی سرورها و سایر تجهیزات شبکه مانند سوئیچ‌ها، روترها و دستگاه‌های ذخیره‌سازی استفاده می‌شود. 

سیستم‌های تهویه مطبوع و خنک‌کننده برای حفظ دمای مناسب و جلوگیری از گرمای بیش از حد تجهیزات ضروری هستند. همچنین، سیستم‌های برق اضطراری (مانند UPS) و ژنراتورها برای تأمین برق پایدار و جلوگیری از قطعی‌های ناگهانی برق و تأثیر آن بر عملکرد سرورها حیاتی هستند. 

سیستم‌های نظارت و امنیت، مانند دوربین‌های امنیتی و سیستم‌های کنترل دسترسی، برای محافظت از تجهیزات در برابر دسترسی‌های غیرمجاز و خطرات فیزیکی به کار برده می‌شوند. علاوه بر این، سیستم‌های کابل‌کشی و مدیریت کابل برای اطمینان از اتصالات مطمئن و سهولت در نگهداری و تعمیرات اهمیت بالایی دارند.

استانداردهای طراحی اتاق سرور

استانداردهای طراحی اتاق سرور برای تضمین ایمنی، کارایی، و پایداری سیستم‌های فناوری اطلاعات و تجهیزات شبکه حیاتی هستند. این استانداردها شامل ابعاد متعددی می‌شوند، از جمله مدیریت فضا و ارگونومی، کنترل دما و رطوبت، امنیت فیزیکی و سایبری، و مدیریت انرژی. به منظور مدیریت فضا، باید تجهیزات به گونه‌ای چیدمان شوند که دسترسی آسان و نگهداری مناسب تضمین شود. 

استانداردهای تهویه مطبوع، مانند ASHRAE، دما و رطوبت اتاق سرور را مشخص می‌کنند تا از تجهیزات در برابر گرمای بیش از حد و رطوبت محافظت شود. امنیت فیزیکی نیز شامل کنترل دسترسی و سیستم‌های نظارتی است تا از دسترسی‌های غیرمجاز جلوگیری شود. 

در زمینه امنیت سایبری، استانداردهایی مانند ISO/IEC 27001 می‌توانند راهنمایی‌هایی برای حفاظت از داده‌ها و شبکه‌ها ارائه دهند. 

برای بهینه‌سازی عملکرد و کاهش هزینه‌ها، استانداردهایی مانند LEED می‌توانند در طراحی سازگار با محیط زیست مفید باشند. 

استانداردهای کابل‌کشی مانند ANSI/TIA-942 لازم است تا اطمینان حاصل شود که شبکه‌ها به درستی نصب و مدیریت می‌شوند. این استانداردها در کنار یکدیگر، محیطی امن، کارآمد و پایدار برای اتاق سرور فراهم می‌کنند.

مهم‌ترین نکات در طراحی اتاق سرور

1. انتخاب مکان مناسب برای اتاق سرور

انتخاب مکان مناسب برای اتاق سرور از مهم‌ترین نکات در طراحی آن است، زیرا موقعیت مکانی تأثیر بسزایی بر امنیت، دسترسی و کارایی سیستم‌های فناوری اطلاعات دارد. هنگام انتخاب محل اتاق سرور، باید به چندین عامل اساسی توجه شود. 

اولاً، مکان باید از نظر امنیت فیزیکی در برابر سرقت، سیل، زلزله و سایر خطرات طبیعی یا انسانی محافظت شده باشد. به این منظور، ترجیحاً باید اتاق سرور در یک منطقه دور از مناطق پرتردد و دسترسی‌های عمومی قرار گیرد. 

دوماً، دسترسی به تأسیسات زیربنایی مانند برق، تهویه مطبوع و اتصالات شبکه باید آسان باشد. این امر به حفظ عملکرد پایدار و تعمیر و نگهداری سریع‌تر کمک می‌کند. 

سوماً، باید به شرایط محیطی مانند رطوبت و دما توجه شود تا از قرار گرفتن اتاق سرور در محیط‌هایی با شرایط نامناسب جلوگیری شود. 

در نهایت، مکان انتخاب شده باید فضای کافی برای گسترش و ارتقاء آتی تجهیزات را داشته باشد تا از نیاز به جابجایی اتاق سرور در آینده جلوگیری شود.

2. مقدار فضای مورد نیاز

مقدار فضای مورد نیاز برای اتاق سرور از جمله موارد کلیدی در طراحی آن است و باید به شکلی دقیق آن را در نظر گرفت. این فضا باید به اندازه‌ای باشد که چه در حال حاضر و چه در آینده پاسخگوی نیازهای سازمان باشد. 

ابتدا، باید حجم و تعداد تجهیزات فعلی، از جمله سرورها، رک‌ها، تجهیزات شبکه، سیستم‌های ذخیره‌سازی و تجهیزات جانبی مانند سیستم‌های تهویه مطبوع و برق اضطراری را در نظر گرفت. 

سپس، برنامه‌ریزی برای گسترش و ارتقاء آتی نیز ضروری است، زیرا اتاق سرور باید قابلیت سازگاری با نیازهای رو به رشد فناوری اطلاعات را داشته باشد. 

فاکتورهایی مانند فضای مورد نیاز برای کابل‌کشی منظم و مدیریت دمای محیط نیز باید در نظر گرفته شود تا از ایجاد گرمای بیش از حد و اختلال در عملکرد تجهیزات جلوگیری شود. 

انتخاب فضای مناسب برای اتاق سرور نیازمند توازن بین نیازهای فعلی و آتی سازمان و توجه به جنبه‌های امنیتی، دسترسی، و مدیریت تجهیزات است.

3. قابلیت افزونگی 

قابلیت افزونگی یا Redundancy در طراحی اتاق سرور به معنای ایجاد سیستم‌های دوگانه یا چندگانه برای اطمینان از پایداری و دسترسی مداوم به خدمات و داده‌ها است تا در صورت بروز خطا یا ایجاد مشکل در یکی از اجزای سیستم، اختلالی رخ ندهد. 

این مفهوم در جنبه‌های مختلف اتاق سرور از جمله تأمین برق، خنک‌کننده‌ها، شبکه‌ها و سیستم‌های ذخیره‌سازی داده اعمال می‌شود. 

برای مثال، استفاده از دو منبع تغذیه برق اضطراری (UPS) می‌تواند تضمین کند که در صورت خرابی یکی از آن‌ها، دیگری به کار خود ادامه دهد. 

همین اصل در مورد خنک‌کننده‌ها و سیستم‌های تهویه مطبوع نیز صدق می‌کند، که در صورت نقص فنی در یک سیستم، سیستم دیگر فعالیت خود را افزایش می‌دهد تا دمای اتاق سرور در حد ایده‌آل باقی بماند. در زمینه شبکه‌ها و ارتباطات، افزونگی می‌تواند به صورت اتصالات چندگانه به شبکه‌های خارجی یا استفاده از چندین مسیر داده برای تضمین دسترسی بدون وقفه به خدمات باشد. 

قابلیت افزونگی در سیستم‌های ذخیره‌سازی نیز با استفاده از راهکارهایی مانند RAID یا Redundant Array of Independent Disks که امکان ذخیره‌سازی داده‌ها بر روی چندین دیسک را فراهم می‌کند، اهمیت دارد.

4. استفاده بهینه از از قفسه‌ ها و رک ‌ها

رک‌ها و قفسه‌ها نقش حیاتی در نگهداری و سازماندهی تجهیزات شبکه و سرور دارند و به افزایش فضای قابل استفاده و کاهش ازدحام در اتاق سرور کمک می‌کنند. هنگام طراحی و چیدمان رک‌ها، مهم است که به فاکتورهایی مانند دسترسی آسان به تجهیزات برای نگهداری و تعمیرات، جریان هوای مناسب برای خنک‌سازی تجهیزات، و مدیریت کابل‌کشی توجه شود.

رک‌ها باید به گونه‌ای چیده شوند که فضای کافی برای جریان هوا بین تجهیزات فراهم شود، تا از داغ شدن بیش از حد جلوگیری کند. این امر نه تنها عمر تجهیزات را افزایش می‌دهد بلکه کارایی سیستم خنک‌کننده را نیز بهبود می‌بخشد.

5. استفاده از سقف و کف کاذب

کف کاذب، که اغلب در اتاق‌های سرور به کار برده می‌شود، یک فضای خالی زیر سطح کف اصلی ایجاد می‌کند که می‌توان از آن برای مخفی کردن و مدیریت کابل‌ها و تاسیسات استفاده کرد. این سیستم اجازه می‌دهد تا کابل‌ها و اتصالات به راحتی نصب، بازرسی و تعمیر شوند بدون اینکه به تجهیزات اصلی آسیب برسانند یا نیاز به جابجایی آن‌ها باشد.

سقف کاذب نیز مزایای مشابهی دارد و در واقع اجازه می‌دهد تا تاسیسات مانند سیستم‌های برق، نورپردازی و تهویه هوا به راحتی نصب و پنهان شوند. این امر به حفظ یک فضای تمیز و منظم در اتاق سرور کمک می‌کند و دسترسی به تاسیسات برای نگهداری و تعمیرات را ساده‌تر می‌سازد. 

علاوه بر این، سقف کاذب می‌تواند در کاهش سروصدا موثر باشد، به خصوص در محیط‌هایی که اتاق سرور در نزدیکی فضاهای کاری قرار دارد.

6. جلوگیری از بهم ریختگی کابل ‌ها

نظم و ترتیب در کابل‌کشی اهمیت بسزایی دارد، زیرا عدم مدیریت صحیح کابل‌ها می‌تواند به اختلال در جریان هوا، دشواری در شناسایی و رفع خطاها، و حتی افزایش خطر آتش‌سوزی منجر شود. برای جلوگیری از بهم ریختگی کابل‌ها، استفاده از راهکارهای مدیریت کابل مانند کانال‌ها، داکت‌ها و نگهدارنده‌های کابل توصیه می‌شود.

طراحی یک سیستم کابل‌کشی منظم و مشخص حائز اهمیت است. این می‌تواند شامل برچسب‌گذاری دقیق کابل‌ها، رنگ‌بندی برای تفکیک انواع کابل‌ها و استفاده از مسیرهای مشخص برای کابل‌های مختلف باشد. این تدابیر نه تنها به جلوگیری از بهم ریختگی کابل‌ها کمک می‌کند، بلکه در زمان نیاز به تعمیرات یا تغییرات در سیستم، شناسایی و دسترسی به کابل مورد نظر را ساده‌تر می‌کند.

7. کنترل دما و رطوبت اتاق سرور

از حیاتی‌ترین جنبه‌های طراحی و نگهداری اتاق سرور می‌توان به کنترل دمای آن اشاره نمود. پیشنهاد می‌شود دمای اتاق سرور معمولاً بین 18 تا 27 درجه سانتی‌گراد، نگه داشته شود که برای دستیابی به آن، استفاده از سیستم‌های خنک‌کننده ضروری است.

سیستم‌های تهویه مطبوع و خنک‌کننده مخصوص اتاق سرور باید به گونه‌ای نصب و راه‌اندازی شوند که جریان هوای خنک به طور یکنواخت در سراسر اتاق توزیع گردد. همچنین، بررسی‌ عملکرد و تعمیرات منظم سیستم‌های خنک‌کننده برای اطمینان از عملکرد صحیح و کارآمد آن‌ها امری حیاتی محسوب می‌شود.

8. امنیت

به جرئت می‌توان گفت که امنیت در اتاق سرور اهمیت بسزایی دارد، چرا که این فضا محلی است که در آن داده‌های حیاتی و تجهیزات حساس نگهداری می‌شوند. 

امنیت در این محیط شامل دو جنبه اصلی است: امنیت فیزیکی و امنیت سایبری.

امنیت فیزیکی شامل اقداماتی است که از دسترسی غیرمجاز به اتاق سرور جلوگیری می‌کند و تجهیزات را از خطرات فیزیکی محافظت می‌نماید. این اقدامات می‌توانند شامل کنترل دسترسی از طریق قفل‌های امنیتی، سیستم‌های تشخیص هویت بیومتریک یا کارت‌های دسترسی، نصب دوربین‌های نظارتی، و سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق باشند.

امنیت سایبری نیز برای محافظت از داده‌ها و شبکه‌های سازمان در برابر حملات سایبری و نفوذهای غیرمجاز ضروری است. این شامل استفاده از فایروال‌ها، سیستم‌های تشخیص نفوذ، رمزنگاری داده‌ها و راهکارهای امنیتی دیگر است. علاوه بر این، باید سیاست‌های امنیتی قوی و برنامه‌های آموزشی برای کارکنان اجرا شود تا از خطرات ناشی از خطاهای انسانی یا سهل‌انگاری‌ها کاسته شود.

9. توجه به آینده

برنامه‌ریزی برای آینده به این معنا است که در طراحی اتاق سرور، فضا و زیرساخت‌ها به گونه‌ای در نظر گرفته شوند که قابلیت انطباق و گسترش را داشته باشند. این امر شامل فراهم کردن فضای کافی برای اضافه کردن تجهیزات جدید، مانند سرورها، رک‌ها و دستگاه‌های ذخیره‌سازی است، به گونه‌ای که اتاق سرور بتواند با افزایش حجم داده‌ها و پیچیدگی‌های شبکه مقابله کند.

علاوه بر فضای فیزیکی، باید در نظر داشت که زیرساخت‌های فعلی مانند سیستم‌های برق، خنک‌کننده و کابل‌کشی نیز باید با توجه به نیازهای آینده ارتقاء پیدا کنند. این بدان معناست که این سیستم‌ها باید به راحتی قابل ارتقاء یا تغییر باشند تا بتوانند با فناوری‌های جدید سازگار شوند.

10. آموزش کارکنان برای واکنش‌ به شرایط اضطراری

در مواقع بحرانی، واکنش سریع و موثر می‌تواند به حفظ تجهیزات و حفاظت از داده‌ها کمک کند. این آموزش‌ها باید شامل روش‌های شناسایی و مدیریت موقعیت‌های اضطراری مختلف، از جمله قطع برق، نقص سیستم خنک‌کننده، آتش‌سوزی یا حملات سایبری باشد. کارکنان باید با رویه‌های اضطراری مرتبط با این شرایط آشنا باشند، از جمله چگونگی استفاده از تجهیزات اطفاء حریق، چگونگی بازیابی سریع سیستم‌ها و داده‌ها و اتخاذ اقدامات امنیتی در صورت وقوع حملات سایبری.

آموزش باید همچنین بر اهمیت ارتباطات در شرایط اضطراری تأکید کند. کارکنان باید بدانند چگونه به سرعت و به طور موثر با دیگر تیم‌ها و مدیریت ارتباط برقرار کنند تا از وقوع خسارت‌های بیشتر جلوگیری شود. ارائه مداوم این آموزش‌ها موجب می‌شود که کارکنان با تهدیدات و شیوه‌های نوین مدیریت بحران به‌روز باشند.

سخن آخر

طراحی و نگهداری اتاق سرور به صورت موثر و کارآمد نیازمند توجه به مجموعه‌ای از عوامل کلیدی است. از انتخاب مکان مناسب، مدیریت فضای مورد نیاز، و قابلیت افزونگی، گرفته تا بهره‌برداری بهینه از قفسه‌ها و رک‌ها، استفاده از کف و سقف کاذب، و جلوگیری از بهم ریختگی کابل‌ها، هر جنبه‌ای از طراحی اتاق سرور تأثیر عمیقی بر عملکرد و امنیت کلی سیستم‌های فناوری اطلاعات دارد. 

اتاق سرور نه تنها یک فضای فیزیکی برای نگهداری تجهیزات است، بلکه یک عنصر حیاتی در استراتژی فناوری اطلاعات هر سازمان به شمار می‌رود. با توجه و دقت به هر یک از این نکات، سازمان‌ها می‌توانند از عملکرد بی‌وقفه و امنیت داده‌ها و منابع خود اطمینان حاصل نمایند.